نقدی بر مسابقه عصر جدید: سرگرمی سکولار به اسم استعدادیابی
تمام دغدغه انسان مدرن، در افزایش سود و لذتش خلاصه می شود. سرمایه داران تلاش می کنند با استثمار و در اختیار گرفتن جسم کارگران، تا آنجایی که می توانند به سود بیشتر برسند. کارگران نیز با همان تعریف انسان مدرن، باید در جهت کسب لذت و سود بیشتر تلاش کنند. اما آنها چاره ای ندارند جز این که در خدمت سرمایه داران قرار بگیرند. کارگران، هویتی مجزا و منفک شده از کار خود پیدا می کنند و کار برای آنها همچون قفسی خواهد بود که چندین ساعت روز را باید در آن سپری کنند تا بیرون از آن بتوانند با درآمدی که بدست آورده اند، به حداکثرسازی لذت خود مشغول شوند. «اما کارخانه ها به کارگران شاداب و پر انرژی نیاز دارند که همچون پیچ و مهره، در اختیار این غول های مکانیکی قرار گیرند و تمدن غرب برای تبدیل انسان های با هویت و آزاده به کارگرانی رام و مطیع، دست به دامان مخدری قوی و کارساز شد. آن مخدر و افیون چیزی نبود جز سرگرمی مدرن؛ نوعی گذران وقت همراه با بی خودی که انسان را نسبت به اصالت خود و درد و رنج و ظلم بزرگی که بر او می رود، غافل می سازد.[2]»
یکی از نیازمندی های نظام سرمایه داری، آرام ساختن نیروی کار و تزریق مسکن به او در قالب برنامه های سرگرم کننده است. سرمایه داری برای بقا و رشد فزاینده نیاز به جدا کردن هویت انسان از انسان دارد. او به دنبال راهی است که فشارهای محیط کار بر انسان را کم کند، نه به خاطر خود انسان بلکه به خاطر توسعه سرمایه داری تا دوباره بتواند بیشتر و بیشتر از انسان کار بکشد. از این جهت مفهوم سرگرمی و نشاط در تفکر سرمایه داری به عنوان ابزاری حیاتی و مهم به خدمت گرفته می شود. سرگرمی در نظام سرمایه داری، با بعد نفسانی انسان مدرن گره خورده است و در پی هویت زدایی انسانی از انسان است.
با همین تفکر نظام سرمایه داری، شرایط سخت اقتصادی جامعه
امروز بیشتر از همه نیازمند به تولید برنامه های سرگرم کننده هویت زدا است. برنامه
هایی که تنها نفسانیت انسان را به بازی گرفته و به دنبال هیجان زده و شگفت زده
کردن انسان مدرن هستند. رسانه ملی این بار با زر ورق خوشگل و جذاب استعدادیابی، اقدام
به کپی کردن از یک برنامه تولید شده در تفکر نظام سرمایه داری نمود. برنامهAmerica's Got Talent (امریکا
استعداد دارد) نام مسابقه ای است که در شبکه ان بی سی
آمریکا به ظاهر به کشف استعدادهای
درخشان می پردازد و در نهایت یک جایزه یک میلیون دلاری به برنده نهایی داده می
شود. نسخه کپی شده این برنامه در ایران، با عنوان مسابقه عصر جدید ساخته شده و چند
قسمتی از آن از شبکه سه پخش شده است. هر چند غالب انتقادات مطرح شده در مورد این
برنامه، کپی برداری آن از یک برنامه آمریکایی است؛ اما عمق فاجعه آن قدر هست که بگوییم
تقلیل نقد به این سطح، کژفهمی ماهیت وجودی این برنامه است.
محور اصلی نقد این یادداشت، در تمرکز بر روی دو مفهوم سرگرمی و مفهوم استعدادیابی است که این برنامه(آگاهانه یا ناآگاهانه) با قرائتی کاملا سکولار و غیردینی و در چارچوب سرگرمی های عصر مدرن ساخته شده است. هر چند در ظاهر برنامه، خانم ها با پوشش هستند و کلمات یا رفتارهایی که در ظاهر خلاف آموزه های دینی باشد، انجام نمی شود؛ اما به هرگز نمی تواند به عنوان یک برنامه در تراز رسانه ملی انقلاب اسلامی شناخته شود.
هیچ برنامه تلویزیونی نیست که در غرب و شرق ساخته شود، اما مبتنی بر نظام فکری و اندیشه ای نباشد. چه این نظام فکری را درک کنیم و چه درک نکنیم، چه نسبت به آن آگاه شویم و چه نشویم، تفاوتی در مسئله نمی کند. مهم ترین علت کپی کردن برنامه های خارجی، ضعف نظری و تئوریک کشور در علوم انسانی و اجتماعی است. در حوزه تربیت، سبک زندگی، ارتباطات، سرگرمی، اوقات فراغت و ... نظریات بومی و دینی تولید نشده است. لذا این اشتباه استراتژیک توسط ایده پردازان برنامه ها رخ می دهد که می توانند با نگاهی سطحی و ظاهر بین، مشکلات و ناهنجاری های هر برنامه تلویزیونی خارجی را حذف کنند و آن را به عنوان نسخه ایرانی شده به مردم عرضه کنند.
اما محور اصلی نقد محتوایی این برنامه، به مفهوم
استعدادیابی می پردازد. آنچنانی که ایده پردازان این برنامه ادعا کرده اند که
"مسابقه عصر جدید فوق حرفه ای ترین مسابقه استعداد یابی کشور است و می خواهد
حرفه ای ها با حضور در آن حرفه ای تر شده و مثل این است که به کسانی که مدرک دکتری
دارند، می خواهد فوق دکتری بدهد." به راستی استعداد در جامعه ما چه معنی می
دهد؟ آیا شعبده بازی و نگه داشتن ضربان قلب استعداد است؟ حرفه ای تر کردن این
استعدادها به چه جهتی است و به کجا خواهد انجامید؟ به عنوان مثال اگر فردی که (به
هر طریق و دلیلی که فعلا جای بحث آن نیست) توانسته به مدت چند ثانیه قلب خود را
نگه دارد، قرار است به چه سمتی حرفه ای تر شود؟ مثلا قرار است قلب خود را یک دقیقه
نگه دارد؟ کمی دقیق تر و عمیق تر فکر کنیم: استعداد یعنی چه؟ آیا نمایش رزمی زنان
و دختران و بالا و پایین پریدن آنها در جلوی چشم مردم، استعداد است؟ آیا واقعا اگر
زنی بتواند این چنین حرکات نمایشی انجام دهد، امری پسندیده و امتیازی برای اوست و
او را باید در مسیر توسعه آن یاری کرد؟ در مورد تردستی، شعبده بازی و چشم بندی
چطور؟ نظر اسلام در مورد شعبده بازی چیست؟ آیا اسلام با این موافق است که روابط
مادی و علی به دلایل ناشناخته در جلوی چشم مردم نقض شده و فرد بتواند به هر طریقی
امری خارق العاده و به بر خلاف نظام علی- معلولی انجام دهد؟ مثلا فرد شعبده باز
(صرف نظر از روشی که دارد) ذهن مخاطبین را بخواند و نتیجه بازی فوتبال را پیش بینی
کند؟ آیا سازندگان برنامه از مراج تقلید در مورد حرمت شعبده بازی استفتا کرده اند
و از حرام اعلام کردن شعبده بازی توسط برخی مراجع اطلاع دارند؟
انسان به عالم دنیا آمده است تا ظرفیت و استعدادی که خداوند به او داده است را شکوفا کند. این استعداد باید در مسیر سعادت انسانی شناخته و بالفعل شود. آنچه که در برنامه عصر جدید به نام استعدادیابی اتفاق می افتد، تنها و تنها توسعه مادی و غیرالهی توانمندی های افراد است که غایت و جهتی در سعادت جامعه و فرد ندارد. اگر چه ممکن است ادعای عدالت گرایی این برنامه در راستای استعدادهای خفته در مناطق محروم هم مطرح شود؛ ولی چنین اظهاراتی به سخره گرفتن عدالت است که جای بحث بیشتر آن نیست.
برنامه عصر جدید، بیشتر از آن که یک برنامه استعدادیابی باشد، یک برنامه سرگرم کننده است و این لفظ استعدادیابی پوششی برای سرگرم کردن مردم آن هم نه با ملاحظات دینی و اسلامی، بلکه با ملاحظات کاملا سکولار و غیرالهی است. البته برای جامعه ای که در آن مختصاتِ انسان مدرنِ لذت گرایِ منفعت طلب، در حال بازتولید و گسترش است؛ چنین برنامه ای قطعا مخاطب خواهد داشت؛ اما واقعیت آن است که جذابیت های رسانه ای و اقبال جامعه شبه سرمایه داری ما، نمی تواند ملاکی خوبی برای محک این برنامه با خط کش انقلاب اسلامی باشد. سرگرمی در مختصات اسلامی، به معنی بی قیدی و بی محتوایی نیست. سرگرمی دینی لهو، بیهوده و عبث نیست و اگر چه دارای جذابیت های لازم است، اما نمی تواند از مسئولیت، اخلاق، تربیت، نکات نغز و پرمغز، هدایت و تعالی انسان خالی باشد.
متاسفانه برنامه های بسیاری از رسانه ملی ساخته می شود که هیچ توجهی به مبانی نظری آنها نمی شود. ایده پردازان و برنامه سازان رسانه ملی، از ضعف اندیشه ای رنج می برند و متاسفانه گرفتار قشری گری و سطحی نگری شده اند. مسابقه عصر جدید، جدیدترین مصداق گفته شده است. بدون شک رسیدن رسانه به تراز اسلامی و انقلابی، با روندهای موجود ممکن نیست و نیازمند به نظریه پردازی در علوم انسانی- اسلامی و تربیت انسان های خلاق و خوش فکر داریم که مبتنی بر نظریات دینی اقدام به ایده پردازی کنند.
