بی تفاوتی اجتماعی، یکی از کلیدی ترین معضلات فرهنگی جامعه ایرانی

چند ساعتی از ظهر گذشته است. بر خلاف آغاز صبح، قطار مترو نسبتاً خلوت است، اما همه صندلی آن پر است. چند نفری هم در گوشه و کنار ایستاده اند. پیر زن حدوداً هفتاد ساله ای در کنار زن جوانی که به نظر نمی رسد نسبتی با هم داشته باشند، ایستاده و به دیوار قطار تکیه زده است. ناگهان قطار ترمز تندی می کشد... پیرزن پخش بر زمین می شود. مرد میانسالی که نزدیک تر از همه به پیرزن است به سرعت کمکش می کند تا بلند شود. کسانی هم که نشسته اند، هنوز مشغول تماشای صحنه هستند. جلوی آنها که اکثراً جوان هستند می روم و می گویم: جوان بلند شو این پیرزن بشینه... کسی توجهی نمی کند... چند لحظه بعد آقای دیگری که کمی دورتر از حادثه نشسته بلند می شود و از پیرزن می خواهد که برود بنشیند...

آنچه در بالا به تصویر کشیده شد، تنها نمونه کوچکی از هزاران بی تفاوتی افراد نسبت به محیط و انسان های پیرامون خود است. انگار خیلی از انسان ها تبدیل شده اند به آدم ماشینی هایی شده اند که هیچ احساسی به دیگر آدم ها ندارند. سرشان در کار خودشان هست و اصلا احساس بدی نمی کنند که دیگران در سختی باشند.

عدم توجه مردم نسبت به اتفاقات پیرامون خود می تواند از این نمونه ساده که نه خطر جانی و مالی و نه زحمت آنچنانی برای افراد دارد باشد تا نمونه های معروفی چون حادثه میدان کاج که در آنچه هم خطر جانی است و هم خطر مالی. البته شاید در جایی که چنین خطراتی برای افراد وجود دارد نتوان انتظار عکس العمل داشت؛ اما مشکل ایجاست که در اکثر جاهایی که شاهد بی تفاوتی مردم نسبت به مسائل دیگران در محیط اجتماعی هستیم هیچ خطری برای آنها وجود ندارد؛ در حالی که آن فرد در همان لحظه نیاز به حمایت و مساعدت اجتماعی دارد.

اگر این اتفاقات در تمدن غربی و نظام فکری سرمایه داری که تنها پیگیری نفع شخصی نه تنها مذموم نیست بلکه اخلاقی است رخ می داد (که می دهد) نباید زیاد تعجب کرد. از آن دستپخت ایدئولوژیک و آن مبنای فکری غیر از نمی توان انتظار داشت. به ویژه نظام های لیبرال که فردگرایی و منفعت طلبی شخصی را بازتولید و حمایت می کنند. اما در جامعه اسلامی که نظام فکری متفاوتی در این خصوص دارد چرا باید شاهد بی تفاوتی اجتماعی باشیم؟

 

دریافت
حجم: 15.1 مگابایت

 

از گنج معرفتی و عقیدتی دست نخورده در بهبود تعاملات اجتماعی تنها به دو روایت زیر بسنده می کنیم:

مَا آمَنَ بِاللَّهِ وَ لَا بِمُحَمَّدٍ وَ لَا بِعَلِیٍّ مَنْ إِذَا أَتَاهُ أَخُوهُ الْمُؤْمِنُ فِی حَاجَةٍ لَمْ یَضْحَکْ فِی وَجْهِهِ فَإِنْ کَانَتْ حَاجَتُهُ عِنْدَهُ سَارَعَ إِلَى قَضَائِهَا وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ عِنْدَهُ تَکَلَّفَ مِنْ عِنْدِ غَیْرِهِ حَتَّى یَقْضِیَهَا لَهُ فَإِذَا کَانَ بِخِلَافِ مَا وَصَفْتُهُ فَلَا وَلَایَةَ بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُ. (بحار الأنوار، ج‏72 ، ص176) به خدا و محمد و علی ایمان نیاورده است کسی که هنگامی که برادر دینی اش به خاطر حاجتی نزد او آید، با خوشرویی برخورد نکند. پس اگر توان دارد، نیاز او را به سرعت برطرف کند و اگر توان ندارد با کمک دیگری حل کند، اگر بر خلاف آنچه توصیف کردم باشد، پس بین ما و او ولایتی نخواهد بود.

قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: الْخَلْقُ عِیَالِی، فَأَحَبُّهُمْ إِلَیَّ أَلْطَفُهُمْ بِهِمْ، وَ أَسْعَاهُمْ فِی حَوَائِجِهِمْ».(کافی، ج‏3، ص507) خدای متعال می‌فرماید: مردم خانواده من هستند، پس محبوبترین آنان نزد من کسانی هستند که با مردم مهربان‌تر و در راه برآوردن نیازهای آنان کوشاتر باشند.

 در پژوهشی که به منظور اندازه گیری بی تفاوتی اجتماعی در شهر تهران انجام شده است، مشخص شد که بی تفاوتی اجتماعی در شهروندان تهرانی در میزانی بالاتر از حد متوسط وجود دارد و سطح آن به ترتیب با نوسانات پنج متغیر التزام مدنی، فردگرایی، بی هنجاری، رضایت اجتماعی، و محرومیت نسبی تغییر می کند.

با توجه به اهمیت فوق العاده این مسئله در حوزه مدیریت اجتماع و بهبود فرهنگ و تعاملات انسانی در جامعه، به نظر می رسد که مسئولین فرهنگ کشور باید برای این زمینه فکر جدی کنند. متاسفانه آموزه های دینی و مذهبی بسیار عمیق و جامع موجود در این خصوص، توسط دستگاه های تبلیغی و دینی مورد بهره برداری قرار نمی گیرد. به عبارت دیگر دین هیچ نقشی در حمایت و پشتیبانی از فرهنگ جامعه در بهبود روابط اجتماعی، کیفیت زندگی جمعی و افزایش احساس مسئولیت اجتماعی در عموم مردم نسبت به یکدیگر نداشته و خود را منحصر در مناسک فردی، زیارت و توسل کرده است. بدون شک اگر هر نظام ایدئولوژیکی از چنین ذخایر معنوی و الهی ارزشمندی بهره مند بود که از معارف دین رسمی آن کشور به شمار می رفت، از ظرفیت های فرهنگی آن به بهترین شکل استفاده می کرد و نظم اجتماعی بهتری را برای شهروندان خود با مشارکت خود آنها به ارمغان می آورد.